De Maatschappij van Weldadigheid souvenirs

Na de oorlog met Napoleon begin 1800 was er veel armoede in Nederland.

Generaal Johannes van der Bosch wilde hier iets aan doen. Met toestemming van koning Willem I richtte hij de Maatschappij van Weldadigheid op.

De rijkere mensen in ons land konden een stuiver per week bijdragen aan de heropvoeding van de arme bevolking.

De generaal wilde de armen uit de steden naar het platteland brengen om daar de grond te ontginnen en het vak van boer te leren. Met tucht en discipline zou hij ze opvoeden tot zelfstandigheid. Zijn Maatschappij kreeg 20.000 leden – een enorm succesvolle crowdfundingsactie.

Eerst bouwde hij in de buurt van Steenwijk zijn ‘vrije koloniën’: Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelminaoord. Daar kregen de arme gezinnen een kleine hoeve. Ze leefden er onder toezicht.

Vervolgens werden er gestichten opgericht waar 2000 mensen gehuisvest konden worden. Maar mensen wilden hun steden niet zomaar verlaten.Hij overtuigde de koning ervan dat weeskinderen in de frisse buitenlucht van Veenhuizen veel beter af waren dan in de steden – en goedkoper ook. Er kwam een wet die alle ‘stadsbestedelingen’ van boven de zes jaar uit het hele land naar Veenhuizen stuurde.

Naar schatting 100.000 mensen hebben zo’n heropvoeding ondergaan in een van de zeven Koloniën van Weldadigheid.

• Het Nationaal Gevangenismuseum is gevestigd in een oud Gesticht (nr. 2) van de Koloniën.
  Museum De Proefkolonie is nieuwbouw, weliswaar op terrein van de oude Koloniën. In Vlaanderen is bezoekerscentrum Kolonie 57 gevestigd in een oude stal uit het postkoloniale tijdperk. En in Ommerschans komt binnenkort één in het buurthuis.

In Onze verzameling hebben wij twee kop en schotels met daarop de tekst, Maatschappij van weldadigheid. Een gemaakt t.g.v. de inhuldiging van Koningin Wilhelmina in 1898 en een uit 1913 t.g.v. 100 jaar Nederlands Onafhankelijkheid.
De volgende informatie hierover verkregen wij van de heer A.Geerts conservator Museum de proefkolonie, daarvoor onze dank.

Kroningsservies Maatschappij van Weldadigheid

Voor de Maatschappij van Weldadigheid was de relatie met het koningshuis van groot belang. Niet voor niets was prins Frederik, tweede zoon van koning Willem I, beschermheer van de Maatschappij. Zijn uitstekende reputatie droeg gedurende zijn lange leven bij aan het imago van de organisatie. Voor de Maatschappij was het veel moeilijker zich te associëren met de opeenvolgende vorsten, die als publiek figuur tekortkomingen kenden. Pas met de opvolging door Wilhelmina werd de associatie met de vorst weer gunstig voor de PR. Dat uit zich in twee chocoladeserviezen, die werden vervaardigd om aan kinderen van de Koloniescholen te geven ter gelegenheid van schoolfeesten.

Het kroningsservies ter ere van Koningin Wilhelmina (1898) bestond uit kop en schotel en bevat de woorden ‘Kroningsfeest / 1880-1898’. Een verwijzing naar haar geboorte en inauguratie. Haar beeldenaar en de symbolische kroon staan er tezamen met de woorden ‘Maatschappij van Weldadigheid’ en de nationale driekleur op afgebeeld om de eenheid tussen die drie zaken te onderstrepen. Het is vooralsnog niet bekend door wie het vervaardigd is en in welke oplage.

Ook het chocoladeservies (1913) ter ere van de Nederlandse onafhankelijkheid speelt met deze associaties. Het servies combineert de woorden ‘1813 – 1913 / Je Maintiendrai / Maatschappij van Weldadigheid’ met het Nederlandse wapen en roept daarmee nationalistische en Oranjegezinde gevoelens op. De verwijzing naar koning Willem I is impliciet: in veel grotere mate gaat het hier over het nieuwe Nederland dat onder zijn regering vorm kreeg en symbool stond voor de nieuwe, op Verlichting gebaseerde, tijd van vooruitgang. Een collectief optimisme waar de Maatschappij van Weldadigheid rond 1913 nog met weemoed aan zal hebben teruggedacht. Dit specifieke servies bestond uit 900 porseleinen kop en schotels, vervaardigd door een vooralsnog onbekende maker voor 27,5 cent per stuk.

Beide serviezen bevinden zich in de collectie van Museum De Proefkolonie Frederiksoord.

[bron: Kloosterhuis, De bevolking van de Vrije Koloniën van Weldadigheid (Zutphen: Walburg, 1981), 634n44; Geerts, Fundering van een luchtkasteel (scriptie, Groningen: RUG, 2022), 56.]

 Info: Proefkolonie.nl